Cykl "Proszę się częstować" pomyślany jest jako zbiór inspiracji i pomysłów na zajęcia z szeroko rozumianej edukacji medialnej.
Dziś pierwsza jego odsłona dotycząca proksemiki i jej obecności w naszym życiu codziennym, a także proksemicznych wątkach jakie znaleźć możemy często w różnych tekstach kultury - m.in. w powieściach.
Na końcu posta dostępne są do pobrania (darmowo) materiały przydatne do realizacji zajęć: karty pracy dla uczniów oraz zdjęcia.
Zabieg milieu i proksemika
Na początek kilka słów o tym czym jest proksemika:
„Zależność człowieka i wymiaru kulturowego jest jedną z tych zależności, w których zarówno człowiek jak i jego środowisko uczestniczą we wzajemnym formowaniu siebie.”
Edward T. Hall, Ukryty wymiar, tłum. Teresa Hołówka, MUZA SA, Warszawa 2003, s.13.
Proksemika jest nauką będąca zbiorem obserwacji i teorii dotyczących
posługiwania się przez człowieka przestrzenią jako szczególnym wytworem kultury,
który ma charakter głównie komunikacyjny. Obszarem jej badań jest zarówno
przestrzeń społeczna jak i indywidualna oraz ich postrzeganie, odczuwanie i
rozumienie. Jednym z ojców proksemiki był amerykański socjolog i antropolog
kultury Edward Twitchell Hall (1914-2009), autor takich pozycji jak Bezgłośny język (1959), Ukryty wymiar (1969), Poza kulturą (1976), czy Antropologia życia codziennego (1992) –
wszystkie te prace stanowią dziś klasykę antropologicznej literatury naukowej.
Hall w swoich
badaniach zauważył, że odbieranie informacji ze świata zewnętrznego i wysyłanie
własnych komunikatów do otoczenia stanowi podstawę ludzkiego funkcjonowania i
fundament, na którym człowiek buduje swoją tożsamość oraz relacje z innymi
osobami, a także ze środowiskiem, w którym żyje. Do owej wymiany komunikatów
dochodzi w PRZESTRZENI rozumianej jednak jako zjawisko wielopoziomowe i zależne
od ludzkich receptorów zmysłów (przestrzeń wizualna, dźwiękowa, termiczna,
dotykowa, węchowa, kinestetyczna).
Spójrzmy na tę
teorię uwzględniając ważną ludzką cechę, jaką jest z jednej strony skłonność
człowieka do „zawłaszczania” przestrzeni i wyrażania siebie poprzez jej
kształtowanie, a z drugiej uleganie otoczeniu i dopasowywanie do niego siebie. W
takim ujęciu możemy sobie uświadomić, że wiele aktów komunikacyjnych jest nie
tylko działaniem zamierzonym i celowym, ale równie często ma charakter na wpół
świadomy lub nawet nieświadomy – co nie znaczy, że mniej istotny. Człowiek
„przemawia” do innych na różne sposoby – także poprzez swoje gesty i mimikę
oraz przedmioty, którymi się otacza i pomieszczenia, w których przebywa. Co
więcej, owe przedmioty i pomieszczenia wpływają równocześnie na niego samego, a
zatem zjawisko to ma charakter dwukierunkowy.
XIX-wieczni
powieściopisarze często sięgali po „zabieg milieu” polegający na wnikliwym i
szczegółowym opisie przedmiotów należących do bohatera utworu oraz pomieszczeń,
w których on zwykle przebywał. Czynili to po to, by scharakteryzować daną
postać i przybliżyć czytelnikowi jej osobowość; osobowość, która z jednej
strony kształtowana była przez otaczającą ją przestrzeń, a z drugiej
manifestowała się poprzez dobór mebli, strojów, narzędzi oraz różnych
osobistych drobiazgów bohatera. Taka charakterystyka była oczywiście
charakterystyką „nie wprost”, okrężną – jednak poprzez wnikliwą analizę
otoczenia danej osoby można zaskakująco dużo dowiedzieć się o jej usposobieniu
i temperamencie.
Poniższy scenariusz autorstwa Joanny Rzońcy po raz pierwszy był prezentowany na blogu "Włącz się!" prowadzonym przez Centrum edukacji Obywatelskiej.
Scenariusz
zajęć
Temat: Co o nas mówią nasze
rzeczy? Zabieg milieu wczoraj i dziś
Cele – uczeń po zajęciach:
- Rozumie komunikacyjny charakter funkcjonowania człowieka w przestrzeni;
- Zna pojęcie „zabieg milieu”, umie je wyjaśnić;
- Potrafi omówić pojęcie „zabieg milieu” w kontekście współczesnych zachowań w obrębie komunikacji bezpośredniej i wirtualnej
Typ szkoły: gimnazjalna lub ponadgimnazjalna
Typ zajęć:
- język polski (gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) – wersja I lub II
- godzina wychowawcza (gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) – wersja II
- edukacja medialna (gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna) – wersja I lub II
- wiedza o kulturze (szkoła ponadgimnazjalna) – wersja II
Przebieg
lekcji – wersja I (2x45 min);
1. Wstęp, 5 min
- Nauczyciel inicjuje zajęcia pytając uczniów o ich spostrzeżenia dotyczące relacji człowieka z jego bezpośrednim otoczeniem i rzeczami, które się w tym otoczeniu znajdują. Pyta: czy są rzeczy, którymi uczniowie lubią się otaczać bardziej niż innymi? Czy mają swoje ulubione meble i pomieszczenia? W jakim otoczeniu lepiej się im pracuje a w jakim relaksuje? Z czego to może wynikać?
- Po wysłuchaniu kilku odpowiedzi nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się czy zauważyli, że otoczenie ma często wpływ na nasz nastrój - ale też, że poprzez dobór takich a nie innych przedmiotów, z których na co dzień korzystamy, komunikujemy osobom wokół nas kim i jacy jesteśmy. Prosi o podanie 2-3 przykładów.
- Po krótkiej burzy mózgów, nauczyciel podaje uczniom temat zajęć: Co o nas mówią nasze rzeczy? Zabieg milieu wczoraj i dziś
2. Zagadnienie proksemiki;
10 min:
- Nauczyciel zapisuje na tablicy wyraz PROKSEMIKA. Wyjaśnia uczniom pojęcie w możliwie najprostszy sposób. Może posłużyć się takim opisem:
Proksemika – nauka będąca
zbiorem obserwacji i teorii dotyczących posługiwania się przez człowieka
przestrzenią jako szczególnym wytworem kultury. Obszarem badań jest zarówno
przestrzeń społeczna jak i indywidualna oraz ich postrzeganie, odczuwanie i
rozumienie.
3. „Zabieg milieu” – praca z materiałami źródłowymi w
formie tekstu literackiego (fragmenty „Lalki” Bolesława Prusa – patrz: karta
ćwiczeń); 30 min:
- Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy pojęcie „zabieg milieu” – jeśli w sali są uczniowie uczący się języka francuskiego, nauczyciel może poprosić ich, by spróbowali przetłumaczyć na język polski słowo „milieu” (środowisko, otoczenie). Nauczyciel wyjaśnia czym w literaturze jest „zabieg milieu”. Może skorzystać z następującej definicji:
Zabieg milieu - wnikliwy i szczegółowy opis przedmiotów należących do bohatera utworu
(najczęściej powieści) oraz pomieszczeń, w których on zwykle przebywał. Zabieg
ten pisarze stosowali w celu scharakteryzowania danej postaci i przybliżenia
czytelnikowi jej osobowości.
- Teraz nauczyciel rozdaje uczniom fragmenty „Lalki” Bolesława Prusa opisujące pokój Ignacego Rzeckiego i mieszkanie Tomasza Łęckiego oraz karty pracy z zadaniem pierwszym. Uczniowie powinni otrzymać po jednym egzemplarzu materiałów na ławkę.
- Pierwszą tabelę na karcie ćwiczeń uczniowie wypełniają razem z nauczycielem (analiza opisu pokoju Rzeckiego). Nauczyciel tłumaczy klasie czemu służyły opisy poszczególnych obiektów we fragmencie i jak można je zinterpretować w kontekście osobowości i statusu społecznego bohatera.
- Następnie uczniowie parami uzupełniają tabelę dotyczącą opisu mieszkania Tomasza Łęckiego. Po tej części zajęć następuje przerwa międzylekcyjna.
4. Współczesny „zabieg milieu” – praca z materiałami
źródłowymi w formie fotografii; 35 min:
- Po przerwie nauczyciel prosi wybraną parę uczniów, by odczytali wypełnioną przez siebie tabelę. Reszta klasy ma możliwość skonfrontowania swoich odpowiedzi z odpowiedziami kolegów. Nauczyciel moderuje tę krótką dyskusję.
- Teraz nauczyciel proponuje klasie inną, uwspółcześnioną formę „zabiegu milieu”: mówi uczniom, że będą „odczytywać” informacje o kilku anonimowych osobach ze zdjęć przedmiotów osobistych, które noszą ze sobą na co dzień w torebkach i plecakach.
- Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup rozdając im drugą część karty pracy oraz udostępniając każdej z grup zdjęcia stanowiące załącznik do niniejszego scenariusza zajęć – może w tym celu rozdać wydruki zdjęć albo udostępnić fotografie w inny sposób (wyświetlić zdjęcia na ogólnodostępnym ekranie, umożliwić uczniom skorzystanie z ich sprzętu elektronicznego, na którym będą mogli wyświetlić zdjęcia – smartfony, tablety itp.). Każda grupa ma dostęp do wszystkich 5 zdjęć.
- Uczniowie wypełniają tabelę.
- Następnie nauczyciel prosi, by każda z grup zaprezentowała swoją interpretację jednej fotografii (każda grupa innej). Uczniowie konfrontują wspólnie swoje odpowiedzi.
5. Podsumowanie i zadanie domowe; 10 min:
- Nauczyciel pyta teraz uczniów w jakim jeszcze obszarze można dokonać w dzisiejszych czasach zabiegu milieu – stara się przy tym nakierować skojarzenia uczniów w stronę świata wirtualnego i zjawiska portali społecznościowych. Po krótkiej rozmowie zadaje uczniom zadanie domowe:
Przeanalizuj
profil społecznościowy swój lub znanej Ci osoby pod kątem zamieszczonych w nich
„rzeczy” (zdjęć, filmików, odnośników, wpisów i komentarzy, polubień itd.). Jak
na ich podstawie może być odbierana przez innych osoba właściciela profilu? Co
o nim mogą mówić owe „rzeczy”? Swoje spostrzeżenia zapisz w zeszycie. Nie
podawaj tożsamości właściciela analizowanego przez Ciebie profilu.
Przebieg
lekcji – wersja II (45 min);
1. Wstęp, 5 min:
- Nauczyciel inicjuje zajęcia pytając uczniów o ich spostrzeżenia dotyczące relacji człowieka z jego bezpośrednim otoczeniem i rzeczami, które się w tym otoczeniu znajdują. Pyta: czy są rzeczy, którymi uczniowie lubią się otaczać bardziej niż innymi? Czy mają swoje ulubione meble i pomieszczenia? W jakim otoczeniu lepiej się im pracuje a w jakim relaksuje? Z czego to może wynikać?
- Po wysłuchaniu kilku odpowiedzi nauczyciel prosi uczniów, by zastanowili się czy zauważyli, że otoczenie ma często wpływ na nasz nastrój - ale też, że poprzez dobór takich a nie innych przedmiotów, z których na co dzień korzystamy, komunikujemy osobom wokół nas kim i jacy jesteśmy. Prosi o podanie 2-3 przykładów.
- Po krótkiej burzy mózgów, nauczyciel podaje uczniom temat zajęć: Co o nas mówią nasze rzeczy? Zabieg milieu wczoraj i dziś
2. Współczesny „zabieg
milieu” – praca z materiałami źródłowymi w formie fotografii; 30 min:
- Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy pojęcie „zabieg milieu” – jeśli w sali są uczniowie uczący się języka francuskiego, nauczyciel może poprosić ich, by spróbowali przetłumaczyć na język polski słowo „milieu” (środowisko, otoczenie). Nauczyciel wyjaśnia czym w literaturze jest „zabieg milieu”. Może skorzystać z następującej definicji:
Zabieg milieu - wnikliwy i szczegółowy opis przedmiotów należących do bohatera utworu
(najczęściej powieści) oraz pomieszczeń, w których on zwykle przebywał. Zabieg
ten pisarze stosowali w celu scharakteryzowania danej postaci i przybliżenia
czytelnikowi jej osobowości.
- Teraz nauczyciel proponuje klasie inną, uwspółcześnioną formę „zabiegu milieu”: mówi uczniom, że będą „odczytywać” informacje o kilku anonimowych osobach ze zdjęć przedmiotów osobistych, które noszą ze sobą na co dzień w torebkach i plecakach.
- Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup rozdając im drugą część karty pracy oraz udostępniając każdej z grup zdjęcia stanowiące załącznik do niniejszego scenariusza zajęć – może w tym celu rozdać wydruki zdjęć albo udostępnić fotografie w inny sposób (wyświetlić zdjęcia na ogólnodostępnym ekranie, umożliwić uczniom skorzystanie z ich sprzętu elektronicznego, na którym będą mogli wyświetlić zdjęcia – smartfony, tablety itp.). Każda grupa ma dostęp do wszystkich 5 zdjęć.
- Uczniowie wypełniają tabelę.
- Następnie nauczyciel prosi, by każda z grup zaprezentowała swoją interpretację jednej fotografii (każda grupa innej). Uczniowie konfrontują wspólnie swoje odpowiedzi.
3. Podsumowanie i zadanie
domowe; 10 min:
- Nauczyciel pyta teraz uczniów w jakim jeszcze obszarze można dokonać w dzisiejszych czasach zabiegu milieu – stara się przy tym nakierować skojarzenia uczniów w stronę świata wirtualnego i zjawiska portali społecznościowych. Po krótkiej rozmowie zadaje uczniom zadanie domowe:
Przeanalizuj
profil społecznościowy swój lub znanej Ci osoby pod kątem zamieszczonych w nich
„rzeczy” (zdjęć, filmików, odnośników, wpisów i komentarzy, polubień itd.). Jak
na ich podstawie może być odbierana przez innych osoba właściciela profilu? Co
o nim mogą mówić owe „rzeczy”? Swoje spostrzeżenia zapisz w zeszycie. Nie
podawaj tożsamości właściciela analizowanego przez Ciebie profilu.
MATERIAŁY DO POBRANIA:
Zdjęcia:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz